Polipragmazja okiem lekarza

Wraz z wiekiem przybywa schorzeń przewlekłych, co w starszym wieku wiedzie do charakterystycznej wielochorobowości. Współczesna medycyna niemal na każde schorzenie ma skuteczną odpowiedź, pozwalającą zwolnić przebieg choroby i uniknąć jej następstw. Ta odpowiedź to przede wszystkim leki. 

Foto: archiwum prywatne

Zgodnie z wytycznymi postępowania, lekarze w dobrej wierze przepisują więc pacjentowi kolejne medykamenty, gdyż badania kliniczne i oparta na ich wynikach Evidence Based Medicine jednoznacznie wskazują na ich korzystne działania. W efekcie osoba starsza ma zazwyczaj przepisanych co najmniej kilka, a nierzadko i kilkanaście leków, choć rekordziści dochodzą do kilkudziesięciu.

Jak ograniczyć to zjawisko?

Nie jest łatwo uniknąć polipragmazji u osób starszych, a jeszcze trudniej z niej zrezygnować, jeśli pacjent jest już ustawiony na wielu lekach. Wymaga to od lekarza sporej determinacji, a nawet odwagi, a w zamian wcale nie czeka go wdzięczność pacjenta ani nagroda ze strony systemu.

Jak już wspomniano, wytyczne kliniczne, tworzone z myślą o pacjentach obarczonych tylko jednym schorzeniem, nie wspierają lekarza w próbach redukcji liczby leków stosowanych równocześnie u osoby starszej. Idąc w tym kierunku, lekarz może się obawiać zarzutu inercji terapeutycznej. To nic, że pacjenci często odstawiają niektóre leki sami, obawiając się np. o ich szkodliwy wpływ na wątrobę. Niełatwo jest do nich dotrzeć z informacją, że leczenie mniejszą liczbą leków nie oznacza leczenia „słabszego”.

Waga opieki koordynowanej

Jednym z ważnych powodów polipragmazji w naszym kraju jest brak opieki koordynowanej. Brak jest obecnie profesjonalisty, który miałby baczenie na całość terapii indywidualnego pacjenta. Zamiast tego pacjent odwiedza nierzadko wielu specjalistów, z których każdy dopisuje do listy jego leków leki ze swojej dziedziny, nie zadając sobie trudu sprawdzenia, czy nie kolidują one z lekami używanymi już przez pacjenta.

Czasem dochodzi więc do dublowania się leków z tej samej klasy, a nawet leków zawierających tą samą substancję czynną, tyle że pod inną nazwą handlową. Nieświadomy tego wszystkiego pacjent jest wystawiony na ryzyko wszystkich niekorzystnych następstw polipragmazji. I trudno tego uniknąć, jeśli nie zostaną stworzone warunki, w których ktoś będzie w stanie dokonać przeglądu wszystkich leków. Takie rozwiązania wchodzą w skład tego, co kryje się pod pojęciem opieki koordynowanej. A kto ma się tego zadania podjąć w praktyce?

Najpełniejszy dostęp do informacji o pacjencie ma lekarz POZ, to na jego poziomie będzie się odbywać pilotaż opieki koordynowanej. Wcale to jednak nie oznacza, że wiedza lekarza POZ na temat niuansów farmakoterapii jest pełna. Dlatego w Szkocji, która może służyć za wzór kraju wprowadzającego praktyczne rozwiązania zapobiegające polipragmazji, do pracy w POZ zatrudniono wykfalifikowanych farmaceutów klinicznych. To oni dokonują przeglądów lekowych i doradzają, z jakich leków bez straty, a nawet z korzyścią dla pacjenta, można zrezygnować.

Polipragmazja a e-technologie

Trudno wyobrazić sobie skuteczne zapobieganie polipragmazji, a w szczególności wykonanie przeglądu lekowego, bez rozwiązań informatycznych. Elektroniczna recepta, a zwłaszcza elektroniczne konto pacjenta mogłoby ten proces znacznie usprawnić, a dzięki temu wprowadzić na szeroką skalę. Szkoda więc, że niedawno ogłoszono kolejne opóźnienie realizacji tych programów – e-recepta będzie funkcjonować dopiero od 1 stycznia 2020 r. Być może w międzyczasie powstaną więc inne rozwiązania informatyczne, które ułatwią lekarzom ograniczenie polipragmazji.

Co może dziś zrobić lekarz POZ?

Nawet przy braku stosownych rozwiązań informatycznych lekarz POZ może zrobić dla pacjenta wiele dobrego, zapobiegając polipragmazji, i zwalczając ją w miarę jej wystąpienia. Unikanie przepisywania leków, które nie przynoszą pacjentowi korzyści, i okresowe przeglądy lekowe (można poprosić osobę starszą o przyniesienie wszystkich swoich leków do poradni raz do roku lub zorganizować w tym celu wizytę pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej w domu pacjenta) należą do prostych, a skutecznych interwencji.

Prof. Przemysław Kardas
Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej UM w Łodzi

* * *

Tego szukają internauci: polipragmazja geriatria, polipragmazja u osób starszych, wielolekowość a polipragmazja, opieka koordynowana, polipragmazja definicja, opieka wielolekowość osób starszych, polipragmazja a politerapia