Rodzina a informacja o leczeniu zmarłego pacjenta

Rodzina ma prawo domagać się od lekarza informacji o leczeniu zmarłego – rozwiązanie takie przewiduje nowelizacja uchwalona przez Sejm w czerwcu 2016 roku, a podpisana w lipcu przez prezydenta. Co jest najistotniejszą zmianą?

Prof. Jacek Sobczak
Foto: Archiwum prywatne

Z prof. Jackiem Sobczakiem, sędzią Sądu Najwyższego, prodziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie, rozmawiają Ryszard Golański i Marta Jakubiak.

– Ustawa z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przyniosła istotne zmiany w zakresie tajemnicy lekarskiej.

W ustawie tej, nowelizując art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, nadano nowe brzmienie artykułowi 40 ust. 2a, wskazując, że w sytuacjach, o których mowa w ust. 2 art. 40, a więc gdy nie ma zastosowania przepis art. 40 ust. 1 u.z.l. i ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie, pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy może określić zakres ujawnienia tajemnicy.

Tego rodzaju uściślenie treści art. 40 ust. 2 pkt. 4 u.z.l. wydaje się słuszne. W dotychczasowym brzmieniu ustawy pacjent lub jego przedstawiciel mógł wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy lub na jej nieujawnianie.

Nie mógł zgodą swoją objąć całości treści tajemnicy. W mocy pozostaje rozwiązanie zawarte w treści art. 40 ust. 2 pkt. 4 u.z.l., iż to wyrażenie zgody może nastąpić po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach ujawnienia tajemnicy.

Nowy tekst art. 40 ust. 3 u.z.l. uzupełnia dotychczasowy wywód, zawarty w tym przepisie, że lekarz związany jest – z zastrzeżeniem sytuacji, o jakich mowa w art. 40 ust. 2 pkt. 1-5 u.z.l. – tajemnicą lekarską również po śmierci pacjenta stwierdzeniem „chyba, że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta”¹.

Osoba bliska, wyrażająca zgodę na ujawnienie tajemnicy, może określić zakres jej ujawnienia, podobnie jak pacjent. Problem w tym, że wspomniana osoba bliska, wyrażając zgodę na ujawnienie tajemnicy, może sama nie znać treści tej tajemnicy.

Kwestia ta winna być wyraźnie doprecyzowana, w możliwie najbliższym czasie. Ustawodawca, wprowadzając do ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty art. 3a, wskazuje, że zwolnienia z tajemnicy lekarskiej, o którym mowa w ust. 3 art. 40 u.z.l. nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska w rozumieniu przywołanego art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Rozwiązanie to, pozornie logiczne i rozsądne, powodować musi poważną mitręgę i rodzić wiele niebezpieczeństw. Do osób bliskich art. 3 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zalicza: małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta.

Nie trzeba wielkiej wyobraźni, aby zauważyć, że może zaistnieć konflikt między małżonką, a osobą pozostającą ze zmarłym od lat we wspólnym pożyciu (za wiedzą małżonki lub bez jej wiedzy). Można sobie wyimaginować konflikt na tle ujawnienia tajemnicy lekarskiej między małżonkiem, a wspólnym dzieckiem małżonka i osoby zmarłej lub między małżonkiem a synową bądź wnukiem itp.

Lekarz przed ujawnieniem tajemnicy lekarskiej powinien więc mieć przekonanie, że żadna z osób, o jakich mowa w treści art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, nie sprzeciwia się ujawnieniu przez niego tajemnicy lekarskiej.

W tej sytuacji lekarz zamiast wykonywać swój zawód – leczyć, ratować chorych – przemieniłby się w urzędnika. Mało przekonywujący jest pogląd, że lekarz będzie ujawniał tajemnicę tylko na żądanie właściwych organów ścigania bądź sądu. Takiego zastrzeżenia nie ma w znowelizowanym tekście ustawy, a więc możliwe jest ujawnienie tajemnicy na żądanie osoby wskazanej w treści art. 3 ust. 1 pkt. 2.

Łatwo wyobrazić sobie awantury, interwencje i zmuszanie lekarzy do składania wyjaśnień w sytuacji, gdy odmawia on ujawnienia tajemnicy lekarskiej, wskazując, że nie wie, czy nie sprzeciwiają się temu inne osoby bliskie wskazane w tym przepisie. Zmiany, które proponuje się w ustawie i które weszły już w życie, są niebezpieczne dla każdego pacjenta, ponieważ z lekarzy robi się urzędników.

Nie będą mieć oni czasu na leczenie ludzi. Będą ustalać, czy danej osobie mogą udzielić informacji po śmierci pacjenta, będą dobrze wypełniać papiery, by nie popełnić błędu. Ponadto zaczną się ubezpieczać przed ewentualną odpowiedzialnością cywilną, karną, zawodową, dyscyplinarną.

¹ Tj. Dz. U. 2016, poz. 186.

Źródło: „Gazeta Lekarska” nr 12/2016-1/2017

Zobacz konferencję naukową pt. „Marihuana – lek czy zagrożenie?”:

„Ignorantia iuris nocet” (łac. nieznajomość prawa szkodzi) – to jedna z podstawowych zasad prawa, pokrewna do „Ignorantia legis non excusat” (łac. nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem). Nawet jeśli nie interesuje cię prawo medyczne, warto regularnie śledzić dział Prawo w portalu „Gazety Lekarskiej”. Znajdziesz tu przydatne informacje o ważnych przepisach w ochronie zdrowia – zarówno już obowiązujących, jak i dopiero planowanych.